دانشکده پزشکی دکتر شاهین فر

2-فضائل اخلاقي درپژوهش

2-1- تصحیح انگیزه و نیت
تحقيقات مازماني حقيقتاً معنادارومفيدبه حال خودمان وجامعه خواهدبود كه باانگيزه الهي ونيت درست صورت گيرند.

افزون براين انگيزه الهي داشتن وپشت گرم بودن به عنايات والطاف الهي، تأثير فراواني درانجام پژوهشهاي بزرگ خواهدداشت.

2-2- توجه به نقش پیش فرض های ارزشی

يكي ازمهم ترين مسائل درتحقيق وپژوهش مسأله تأثيرپيش فرضها،فرهنگ، جامعه، ارزشهاوامثال آن درتحقيق است.

تحقيق علمي صرف وفارغ ازهرگونه پيش فرض وپيش زمينه اي اگرچه ذاتاً محال نيست؛اما به اعتقادبسياري ازدانشمندان ، وقوعاًمحال است.
پيش فرضهاي ارزشي وديني، هم در انتخاب موضوع پژوهش مؤثرند، هم در استنتاجات پژوهشي وهم در تفسيروتبيين يافته هاي پژوهشي.

2-3- آشنایی با پیشینۀ پژوهش
هرچندپژوهشهاي جديدونوآوريها، محصول انديشه وتحقيق يك وفرد ياگروه هستند؛اما درحقيقت اگرنيك بنگريم خواهيم ديدكه نتيجه  ومحصول زحمات وپژوهشهاي پيشينيان  مي باشند.پژوهشگران درهر دوره اي با بهره گيري ازيافته ها وپژوهشهاي پيشينيان ،مي كوشند تاكاروان دانش راچندقدمي جلوتر برده وافقهاي تازه تر ونوتري را برروي بشريت بگشايند.

بنابراين درهر تحقيقي ،اگربخواهيم دست به نوآوري بزنيم وافقهاي تازه تري را ببينيم،بايد باپژوهشهاي پيشينيان ،درآن موضوع ،آشنا شويم.والا به احتمال بسيارزياد،پس ازسالهاتحقيق دوباره به همان نقطه اي خواهيم رسيد كه ممكن است سالها وبلكه قرنها پيش،ديگران رسيده بودند.

2-4- گزینش مسئله
هراندازه که بر دامنۀ مطالعات خود بیفزاییم به همان میزان نیزبردقت هاي علمی ما در انتخاب مسئله افزوده خواهد شد.

مسئله ما باید به گونه ای باشد که مشکلی از مشکلات علمی یا عملی جامعه رابرطرف سازد. در عین حال، لازم است که مورد علاقۀ پژوهش گر نیز باشد، تا بتواند در برابر مشکلات و موانع احتمالی مقاومت کند.

2-5- شهامت در پژوهش
بسياري ازافراد تازمانيكه اقدام به پژوهش نكرده وصرفاًدرمرحله طرح وبرنامه هستند،تصوردرستي ازپژوهش خودندارند.
ازطرفي امكانات وتوانمنديهاي خودراكوچك وناچيز تلقي مي كنندوازطرف ديگر، مشكلات وموانع احتمالي كوچك رابزرگ جلوه مي دهند وبه همين دليل يا اقدام به انجام كارنمي كننديابااحتياط بيش ازاندازه شروع به كارمي كنند.
امام علی(ع)، در این باره می فرماید:
اذا هبِتَ امراً فَقَع فیه، فِانَّ شده توقیه اعظمُ مِمّا تَخافُ منه ؛
هنگامي كه از چيزي مي ترسي خود را در آن بيفكن؛زيرا گاهي ترسيدن از چيزي، از خود آن سخت تر است.              نهج البلاغه/حكمت175
بنابراين اگرباهمان امكانات اندك،اماباعزمي راسخ وتوكل به خدا شروع كنيم وتصميم بگيريم برمشكلات وموانع فائق آييم، موفق خواهيم شد.

2-6- امانت داری

اِنَّ اللهِ یأمُرُکم ان تُوَدُّوالاماناتِ الی اهلِها(نساء(4):58)؛

خداوندبه شما فرمان مي دهدكه امانت ها را به صاحبانشان بدهيد.

امنت داري درپژوهش وتأليف، ركن ركين حيات علمي وتحقيقي يك جامعه راتشكيل مي دهد.

هرنويسنده اي اخلاقاً موظف است كه منبع هرمطلبي راكه ازهركسي نقل مي كند،حتي اگر نقل به معنا باشد،دقيقاًذكركند.

والّذین هم لآماناتِهِم و عَهدهِم راعُون(مومنون(23):8)
[مومنان رستگار کسانی اند که] امانت ها و عهد خود را رعایت می کنند.    

2-7- حقیقت جویی در پژوهش

آنچه مهم است ووظيفه اخلاقي يك پژوهشگربه حساب مي آيد،
«حقيقت طلبي» و«حقيقت جويي» درپژوهش است.

پژوهش گربايد همه همّ وغم خودرا كشف حقيقت بداندوهرگزازمشكلاتي كه ممكن است ديگران براي او پيش آورند، نهراسند.

2-8- نشاط در تحقیق

يكي ازمسائل مهم درامر تحقيق، نشاط وشادابي محقق دركارخود است.

يك محقق توانا وموفق كسي است كه باشوق وذوق ونشاط درپي حل مسئله خود باشدوهرگز خستگي وكسالت به خود راه ندهد.

نشاط درتحقيق ، يعني زندگي وبلكه عشق بازي با مسئله موردنظر.

عدم توجه محقق به تواناييها ،امكانات ومحدوديت هاي خود ممكن است پس ازمدتي به يأس ونااميدي واحساس سرخوردگي دركاربيانجامد.

2-9-پژوهش گروهی

بدون ترديد ،كارهاي گروهي وجمعي، نسبت به كارهاي فردي، ازهرجهت بهتر ومفيدترند.

اتقان واستحكام پژوهشهاي گروهي قابل مقايسه با پژوهش فردي نيست.

همكاري وهمياري چند پژوهش گر وارسته ومتعهد وبانشاط هم نورانيت بيشتري خواهد داشت وهم افقهاي دقيق تر ووسيع تري را بر روي انسان مي گشايد.

پژوهش فردي هرچند درجاي خود،مفيد وارزنده است؛ اما بايد دانست كه اتقان واستحكام پژوهش گروهي به مراتب بيشتر ازپژوهش فردي است.

3-آسیب شناسی اخلاقی پژوهش
3-1- شهرت زدگي

يكي ازآفات بزرگ پژوهشها وتحقيقات علمي، «شهرت زدگي» است.

يك پژوهشگرومحقق واقعي بايد بكوشدتادر تحقيقات خود،دردام بزرگ وبسيارخطرناك شهرت زدگي گرفتار نيايد.

«مشهوربودن» يك رأي وعقيده ، هرگزبه معناي «درست بودن» آن نيست و «اكثريت» هرگز مساوي با «حقانيت» نبوده ونيست.

   3-2- شتاب زدگی

يكي ديگر ازآفات بزرگ ومخرب پژوهش، «شتاب زدگي» است.

كمترين آفت شتاب زدگي اين است كه مانع درك درست موضوع مي شود.

صبروبردباري، ركن ركين پژوهش است. يك پژوهش گر آنگاه مي تواند به موفقيت دست يابدكه بردباري راپيشه خودسازد.

هرگزنبايدتوقع داشت كه به هرقيمتي،درمدت زمان معيني پژوهش رابه پايان برسانيم. كمترين هنروخدمت چنين پژوهشگرصبور وبردباري به جامعه علمي اين است كه، افزون برارائه پژوهشهاي بنيادين، راه هاي نادرست رانيزبه ديگران نشان داده است.

3-3- دخالت دادن خواسته های شخصی

يك پژوهشگرمنصف كسي است كه اصل «بي طرفي» رادرتحقيق موردتوجه قرار دهد.

يك تحقيق معتبر،تحقيقي است كه بي طرفانه وبدون حب وبغض هاي پيشين صورت گيرد.

يك محقق راستين ،كسي است كه خودرا تابع حاصل تحقيق بداندونه حاصل تحقيق راتابع خودش.

3-4- انتحال

يكي ديگرازآفات بزرگ اخلاقي پژوهش وتأليف، «سرقت ادبي»يا«انتحال» است.

«انتحال» به معناي «خودرابه مذهبي بستن،خودرابه مذهبي يا قبيله اي منسوب ساختن،خويشتن رابه كسي باز خواندن» مي باشد.

سرقت ادبي يكي از گناهان كبيره درعالم تحقيق ونويسندگي به حساب مي آيد.