10 اختلال شخصيت
دكتر رضا شيرالي/روانپزشک/از خودشيفته?ها تا ضداجتماعي?ها
اختلال شخصيت شايع است و مشکل‌زا. مي‌گويند 10 تا 20 درصد از جمعيت به يکي از انواع اختلال شخصيت مبتلا هستند. روانپزشکان معتقدند اختلال شخصيت بيماري مزمني است و درمانش هم بسيار مشکل...
بيماران و خانواده‌هايشان هم تصورات مختلفي در مورد اختلال شخصيت دارند؛ آنها ممکن است فکر کنند ابتلا به يکي از انواع اختلال شخصيت به معني «بد ذات» و «بي‌شخصيت» بودن است، به همين دليل گاهي فرد مبتلا در خانواده و جامعه منزوي ميشود.
اختلال شخصيت چيست؟
طبق آنچه در آخرين ويرايش«راهنماي تشخيصي و آماري انجمن روانپزشکان آمريکا» آمده است، اختلال شخصيت عبارت است از: «يک الگوي با دوام و پايدار از رفتار و تجربه دروني که به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي با انتظاراتي که از شرايط فرهنگي فرد وجود دارد، متفاوت و فراگير و غيرقابل انعطاف باشد، شروعش به دوران نوجواني يا اوايل بلوغ برگردد، در طول زمان پايدار باشد و به ناراحتي يا آسيب‌ديدگي رواني منجر شود.» به بيان ديگر، فرد مبتلا به اختلال شخصيت نمي‌تواند آنگونه که معمول و در جامعه پسنديده است، با ديگر افراد ارتباط برقرار کند.
اگر فردي در جزيره‌اي تنها باشد، تنها بيماري روان‌پزشکي‌اي که نمي‌تواند به آن مبتلا شود، اختلال شخصيت است زيرا اختلال شخصيت در ارتباط با ديگر افراد جامعه معني پيدا مي‌کند. فرد در اين موقعيت فرضي مي‌تواند افسرده شود، وسواس پيدا کند يا ارتباطش با واقعيت دگرگونه شود، اما از آنجا که اختلال شخصيت خود را در «ارتباط» با ديگر افراد جامعه نشان مي‌دهد، نمي‌توان او را مبتلا به اختلال شخصيت دانست.
انواع اختلال شخصيت
«اختلال شخصيت» يک عنوان کلي است ولي در مکاتب مختلف انواع مختلفي از آن تعريف شده است. در راهنماي تشخيصي و آماري که انجمن روان‌پزشکي آمريکا آن را تدوين كرده و در بيمارستان‌هاي روان‌پزشکي ايران نيز به کار مي‌رود،
10 نوع اختلال شخصيتي مختلف فهرست و در 3 خوشه جداگانه رده‌بندي شده‌اند:
خوشه الف
اختلال‌هاي نامتعارف و غيرعادي
اختلال شخصيت پارانوييد: اين افراد شک زياد و غيرمنطقي به ديگران و حساسيت زيادي نسبت به رفتار ديگران دارند. از ديد ديگران، آنها افراد بدبيني هستند که به سختي به ديگران اعتماد مي‌کنند. مي‌گويند فيلسوف معروف آلماني، نيچه، برخي خصوصيات اين نوع اختلال شخصيت را داشت.
اختلال شخصيت اسکيزوييد: گوشه‌گير، خرافاتي و از نظر اجتماعي منزوي هستند و تمايلي براي برقراري ارتباط با ديگران ندارند. ارتباط با ديگران براي آنها خوشايند نيست و دوست دارند ارتباط را در کمترين حد ممکن نگه‌دارند. شايد بتوان از شخصيت «لئون» در فيلمي به همين نام به عنوان نمونه‌اي از اين اختلال شخصيت ياد کرد.
اختلال شخصيت اسکيزوتايپال: رفتارها و اعتقادهاي عجيب که خود را در نوع پوشش و افکار افراد مبتلا نشان مي‌دهد. شايد بتوان ريموند دومنک، سرمربي اسبق تيم ملي فرانسه را که معروف به داشتن اعتقادهاي خرافي و جادو بود، نمونه‌اي از افراد مبتلا دانست. در ميان رمال‌ها و فالگيرها و کساني که اعتقاد شديدي به آنها دارند، مي‌توان نمونه‌هايي از افرادي داراي اين خصوصيت را ديد.
خوشه ج
اختلال‌هاي اضطرابي يا ترسي
اختلال شخصيت اجتنابي: ترس و واكنش بيش از حد به طرد شدن و اعتماد به نفس پايين در مبتلايان به اين اختلال مشهود است. آنها از نظر اجتماعي گوشه‌گير و وابسته هستند و دوست دارند با ديگران رابطه برقرار کنند، اما از ترس‌پذيرفته نشدن، از افراد دوري مي‌كنند.
اختلال شخصيت وابسته: مبتلايان معمولا افرادي غيرفعال، بيش از حد‌پذيراي نظرهاي ديگران، ناتوان در تصميم‌گيري و بي‌اطمينان هستند. در آنها بي‌تفاوتي، تهاجم، سرسختي، بدخلقي و قهر، ترس از صاحب اختيار بودن و سهل‌انگاري نيز ديده ميشود.
اختلال شخصيت وسواسي جبري: اين اختلال با الگوي فراگير اشتغال ذهني به نظم و ترتيب، کمال‌گرايي و کنترل ذهني و ميان فردي به بهاي از دست دادن انعطاف‌پذيري، گشاده‌رويي و کارآمدي که از اوايل بزرگسالي آغاز و در زمينه‌هاي گوناگون ظاهر ميشود، خود را نشان مي‌دهد.
خوشه ب
اختلال‌هاي چشمگير، هيجاني يا عجيب
اختلال شخصيت ضداجتماعي: افراد مبتلا خودپسند، بي‌عاطفه، بي‌نظم و بي‌قاعده، تحريك‌پذير و بي‌پروا هستند. آنها نمي‌توانند طبق قاعده‌اي مشخص عمل کنند و شکستن پي در پي قوانين براي آنها مشکلات متعددي ايجاد مي‌کند. اين افراد از اينکه قانون را بشکنند يا موجبات ناراحتي ديگران را فراهم كنند، احساس گناه نمي‌کنند. آل پاچينو در فيلم‌هاي «صورت زخمي» و «پدر خوانده 2» به خوبي از پس ايفاي نقش يک شخصيت جامعه‌گريز برآمده است. همچنين در فيلم «پرتقال کوکي» تصوير بسيار درخشاني از چگونگي شکل‌گيري اختلال شخصيت ضداجتماعي در افراد خلق شده است. در جامعه اين اختلال بيشتر در ميان افرادي که به زندان رفته‌اند، ديده ميشود.
اختلال شخصيت مرزي: مبتلايان به آن شکننده‌اند، حساسيت مفرط به طرد شدن دارند و ممکن است واکنش‌هاي هيجاني‌شان بسيار نامتناسب با محيط باشد. براي اين اختلال چند ويژگي عمده برشمرده‌اند:
زودانگيختگي يا پيش‌بيني نا‌پذيري در مورد مسايلي از قبيل تکانه‌هاي جنسي، قمار، سوءمصرف دارو و الکل، دزدي از فروشگاه‌ها و پرخوري و آسيب رساندن به خود. الگوي ناپايدار در روابط فردي، ناتواني در کنترل خشم، مشکل هويتي، بي‌ثباتي هيجاني، کوشش‌هاي بي‌مورد براي اجتناب از ترک و رهاشدگي، خودزني جسمي، احساس مزمن پوچي و بي‌حوصلگي که به‌صورت احساس بي‌هدفي، خالي و بي‌‌ارزش بودن ظاهر ميشود، را در مبتلايان مي‌توان ديد. خواننده‌گروه پينك (pink) که هنگام اجراي زنده اقدام به خودزني کرد، نمونه‌اي از مبتلايان به اين اختلال است.
اختلال شخصيت نمايشي: هسته مرکزي علايم اين اختلال تلاش براي جلب تشويق و توجه ديگران است. افراد دچار اين اختلال با ظواهر يا رفتار خود توجه ديگران را جلب مي‌كنند. شايد شخصيت «اسکارلت اوهارا» در داستان «بر باد رفته» را بتوان به عنوان مثالي در اين حوزه ذکر کرد.
اختلال شخصيت خودشيفتگي: افراد خودشيفته حس خودباوري بيش از حدي دارند و ممکن‌است شيفته قدرت باشند. آنها معمولا به خواسته‌هاي ديگران بي‌علاقه و بي‌توجه و خواستار توجه ديگران هستند و احساس مي‌كنند كه سزاوار توجه ويژه‌اند. برخي از ديکتاتورهاي معروف در تاريخ همچون «هيتلر» و «استالين» را به احتمال زياد مي‌توان جزو مبتلايان به اين اختلال دانست.
چگونه اختلال شخصيت را تشخيص دهيم؟
تشخيص و درمان اختلال شخصيت، تخصصي و پيچيده است و فقط از روانپزشکان برمي‌آيد. در بيشتر موارد افراد مبتلا فقط علايم يک نوع اختلال شخصيت ندارند، بلکه علايم چند نوع اختلال شخصيت در آنها مشاهده ميشود. اختلال شخصيت تظاهر ساير بيماري‌هاي روان‌پزشکي را تغيير مي‌دهد و تشخيص آنها را سخت مي‌کند. ممکن است ابتلا به ساير بيماري‌هاي روان‌پزشکي يا مصرف مواد مخدر نيز تاثيراتي بر علايم اختلال شخصيت داشته باشد بنابراين تنها راه دقيق تشخيص اين اختلال، تست‌هاي معروف به تست شخصيت که در بعضي کتاب‌ها و مجله‌ها وجود دارند، نيست؛ بلکه انجام مصاحبه با روانپزشک است.
درمان چقدر طول مي?کشد؟
اختلال شخصيت يک اختلال مزمن و ديرپا و درمان آن سخت است. اگرچه براي درمان اختلال‌هاي ديگري که همزمان با اختلال شخصيت رخ مي‌دهند، تجويز برخي داروها کمک‌کننده است، اما درمان اصلي اختلال شخصيت، روان‌درماني است. البته در اغلب موارد درمان به هر دو شيوه (دارودرماني و روان?درماني) لازم است. درمان اختلال شخصيت معمولا چند سال طول مي‌‌كشد.