توصیه های پزشكان برای ماه رمضان

متخصصان تغذیه به نوجوانان كه معمولا پرتحرك هستند، توصیه می كنند برای پیشگیری از ضعف قوای جسمانی در ماه مبارك رمضان، از انجام حركات ورزشی سنگین اجتناب كنند.

وقتی كوچك تر بودیم، شبها با اصرار از پدرو مادرمان می خواستیم حتما ما را برای خوردن سحری بیدار كنند. آنها هم خیلی وقت ها با این تصور كه روزه موجب ضعیف شدن بچه ها می شود ما را بیدار نمی كردند و اجازه روزه گرفتن را به ما نمی دادند. ما هم وقتی صبح بیدار می شدیم و سفره صبحانه را حاضر و آماده جلومان می دیدیم، از روی لجبازی صبحانه نخورده به مدرسه می رفتیم و تا برگشت به خانه لب به چیزی نمی زدیم. شاید بعضی ها باشند كه در بزرگسالی هم با این تصور كه روزه توان آن ها را تحلیل می برد، از روزه سر بازمی زنند. اما آیا واقعا روزه گرفتن باعث ضعف بدن می شود؟ اصلا چرا باید روزه گرفت؟

جواب این <چرا> قرار نیست فقط یك جواب علمی باشد. اما به غیر از آثار معنوی كه در اجابت این فریضه الهی وجود دارد، روزه آثاری بر جسم هم دارد كه می توانند مثبت باشند یا منفی. نمی توان انكار كرد كه روزه می تواند برای برخی آثار منفی داشته باشد و برای همین است كه روزه برای برخی بیماران جایز نیست. اما آیا برای همه همین طور است؟

هشدارهای ماه رمضان پرتحركی نوجوانان در ماه رمضان، ممنوع

متخصصان تغذیه به نوجوانان كه معمولا پرتحرك هستند، توصیه می كنند برای پیشگیری از ضعف قوای جسمانی در ماه مبارك رمضان، از انجام حركات ورزشی سنگین اجتناب كنند. فعالیت زیاد نوجوانان روزه دار در ماه مبارك رمضان، منجر به صرف انرژی بیشتر و افزایش تعریق در طی ساعات روز است كه می تواند زمینه ساز سوء تغذیه خفیف یا شدید شود. بهترین ورزش در طول ماه مبارك رمضان شنا و پیاده روی پس از صرف افطار است چرا كه از گرفتگی عضلات و بروز یبوست نیز پیشگیری می كند. به دلیل آنكه گروهی از نوجوانان و بیماران روزه دار در معرض ابتلا به سوء تغذیه هستند، این افراد باید پس از مشورت با متخصص تغذیه اقدام به روزه داری كنند.

ماه رمضان قرص ضدبارداری شروع نكنید

مصرف قرص های تركیبی ضد بارداری ممكن است با لكه بینی، حالت تهوع و استفراغ همراه باشد لذا استفاده از این قرص ها در ماه رمضان برای نخستین بار توصیه نمی شود.

بیماران گوارشی روزه نگیرند

چنانچه بیماران گوارشی در حین روزه داری دچار علائمی چون دل درد خصوصا مالش رفتن شدید سردل در هنگام ظهر شوند نشانه فعالیت بیماری بوده و باید از روزه داری پرهیز كنند. افرادی كه مبتلا به زخم های فعال گوارش فوقانی هستند مثل معده و اثنی عشر چون روزه داری با تشدید ترشح اسید معده منجر به فعال سازی زخم و عوارضی چون خونریزی می شود ترجیحا از روزه داری معافند.

هنگام افطار زیاد آب نخورید

روزه داران از مصرف آب زیاد در هنگام صرف افطار خودداری كنند، چرا كه سبب اختلال در هضم مواد غذایی می شود. یكی از عادات غلط غذایی روزه داران این است كه به دلیل تشنگی زیاد در هنگام شروع افطار آب سرد، نوشابه و... استفاده می كنند، لذا روزه داران باید افطار خود را با كمی آب گرم یا چای آغاز كنند. پس از آن می توانند از خرما یا كشمش استفاده كنند، زیرا این دو سبب كنترل اشتها می شود و از بیش خواری به هنگام افطار ممانعت می كند. علاوه بر آن مصرف خرما در ماه مبارك رمضان در تنظیم قندخون بسیار مفید است، لذا توصیه می شود كه در وعده افطار حتی المقدور ۳ تا ۵ عدد خرما مصرف كنید و از مصرف بیش از حد خرما نیز مانند سایر شیرینی ها پرهیز شود. بعد از صرف سحری نیز بسیاری از افراد از بیم تشنگی در طول روز به مقدار فراوان آب می نوشند كه كار درستی نیست.

نوشابه در افطار ممنوع

از مصرف نوشابه های گازدار به دلیل دارا بودن قند فراوان خودداری كنید زیرا فرد را دچار سردرد خواهند كرد. روزه داران هنگام افطار باید از مصرف نوشیدنی های خیلی سرد و خیلی داغ و نوشابه های گازدار كه منجر به ناراحتی های گوارشی می شود پرهیز كنند. روزه داران می توانند از دوغ، آبمیوه و شربت خانگی نیز استفاده كنند.

توصیه های ماه رمضان

نوجوانان حتما سحری بخورند

صرف سحری برای همه روزه داران به خصوص نوجوانان در حال رشد ضروری بوده و سحری باید شامل یك وعده غذای كامل برای هر فرد باشد. یك روزه دار در طول روز با كمبود آب و نمك ها یا الكترولیت و قند مواجه است، بنابراین در هنگام افطار به نحو شایسته ای این كمبودها باید جبران شود. نان، پنیر، سبزی و مایعات، به همراه خرما بهترین افطار به شمار می رود و صرف شام به منظور جلوگیری از ولع بعد از افطار دو ساعت بعد توصیه می شود اما درمورد نوجوانان و افرادی كه تازه به سن تكلیف رسیده اند چون در دوران رشد هستند باید صرف افطار و شام توام صورت گیرد و غذا شامل مواد گوشتی، مرغ، ماهی، تخم مرغ، سالاد، ماست باشد. براساس بررسی های علمی، بلوغ فیزیولوژی دختران ۱۳ سال به بالاست، بنابراین ۹ سالگی سن زودی برای روزه گیری است و در صورت تمایل باید از مواد مغذی پر پروتئین و پر ویتامین استفاده شود و در فاصله افطار تا قبل از خواب دو لیوان شیر بخورند.

كشمش و خرما جایگزین زولبیا و بامیه

به جای مصرف زولبیا و بامیه در ماه مبارك رمضان باید از كشمش و خرما كه سودمندترین قندهای طبیعی است استفاده شود كه اثرات جانبی بسیار كمی هم دارند. مصرف شیرینی به خصوص شیرینی هایی مصنوعی هم باید متعادل باشد چون مصرف قند در بروز بیماری های قلبی و عروقی سهیم است و به نسبت افزایش آن در بدن، بدن از مواد غذایی دیگر محروم می شود.

اول افطار، بعد شام

متخصصان معتقدند اینكه برخی افراد هنگام افطار غذاهای بسیار ساده ای نظیر آش و سوپ مصرف می كنند و بعد از چند ساعت شام می خورند بد نیست چون دستگاه گوارش ابتدا با حجم كمی از غذا آماده فعالیت می شود و از عطش نیز كاسته می شود و بدن با به دست آوردن حالت ثبات آماده شام می شود؛ اما اینكه برخی از همان ابتدا افطار و شام را با هم مصرف می كنند و یكدفعه مواد غذایی بسیاری را وارد دستگاه گوارش می كنند زیاد مطلوب نیست و روش اول بهتر است. برای شروع افطار بهتر است از خرما، شیر گرم یا چای استفاده شود تا معده به آرامی كار خود را شروع كند یا بهتر است از مایعات و موادی مثل شله زرد استفاده كرد.

زنان شیرده روزه دار مواد غذایی با كیفیت بخورند

زنان شیرده چون بخش عمده ای از مواد غذایی كه مصرف می كنند وارد شیر شده و به كودك می رسد نیازهای تغذیه ای آنها بالا می رود لذا برای شیردهی موفق نیازمند مصرف مواد غذایی بیشتری از نظر كمی و كیفی هستند و در صورت روزه دار شدن باید هنگام سحر و افطار مواد غذایی را با كمیت و كیفیت مطلوبی مصرف كنند تا لطمه ای به كودك وارد نشود.

سنگ كلیه مانع روزه داری نیست

بیماران مبتلا به سنگ كلیه می توانند با نوشیدن ۸ لیوان آب یا مایعات در فواصل افطار تا سحر روزه بگیرند. سنگ كلیه بیماری نیست كه مانع روزه داری شود. همانطور كه به چنین بیمارانی در ایام غیر از ماه رمضان توصیه می شود ۸ لیوان آب یا مایعات بنوشند در ماه رمضان هم با تقسیم وعده های آب و مایعات در ساعات بین افطار تا سحر بیمار می تواند به روزه داری بپردازد.

بعد از ماه رمضان صبحانه را فراموش نكنید

وعده های غذایی پس از ماه رمضان باید طوری برنامه ریزی شود تا فایده ای كه بدن در این ماه از آن برده، از بین نرود. نباید فراموش كرد كه صبحانه به عنوان یك وعده غذایی كامل می تواند در طول روز انرژی و قند خون بدن را تامین كند. افرادی كه در این ماه به طور مطلوب وزن كم كرده اند با یك برنامه ریزی مناسب می توانند میزان كالری خود را در حد تعادل نگه دارند. تجربه نشان داده كه اگر افراد بعد از ماه رمضان در خوردن مواد غذایی زیاده روی كنند دوباره به وزن قبلی خود برمی گردند. افرادی كه در این ماه وزنشان در حد ثابتی مانده می توانند بعد از ماه رمضان از همان برنامه غذایی قبلی خود استفاده كنند و حتما ۴ گروه غذایی را در برنامه غذایی خود قرار دهند.

روزه داری به مثابه یك درمان

روزه داری به عنوان یك متد درمانی بسیار قدیمی در علم پزشكی، هزاران سال است كه استفاده می شود. به طوری كه، بسیاری از پزشكان بزرگ قدیم این روش را توصیه كرده و آن را یك روش پیشگیری و درمان به حساب می آورند. بقراط پدر علم پزشكی معتقد است كه: <روزه داری همان توانایی انسان در جهت درمان خود است كه به عنوان فرصتی برای بدن فراهم می شود.> پاراسلسوس، یكی از حكیمان طب سنتی غربی، قرن ها پیش نوشته است كه روزه داری بزرگترین فرصت برای تقویت و آمادگی جسمانی است. طب آیروودا نیز كه از قدیمی ترین سیستم های درمانی محسوب می شود، این عمل را از بزرگترین و مهم ترین راه های درمان می داند. حارث بن كله در زمان بعثت، از پزشكانی بود كه برای درمان بسیاری از بیماری ها از روزه و امساك استفاده می نمود. ابن سینا نیز بخشی از كتاب قانون خود را به روزه اختصاص داده است و همه اینها نشان دهنده آنند كه روزه از قدیم مورد توجه حكما و اندیشمندان بوده است

مقدمه
اسلام دینی است كه تنها به یك سلسله پندها و اندرزهای فردی اكتفا نكرده است، بلكه دینی جامع و همه جانبه است كه آنچه را كه فرد و جامعه بدان نیازمند است، آنرا به عنوان یك واجب، فرض نموده‌است. براین اساس متناسب با اهمیت خاصی كه یك علم برسرنوشت فرد و جامعه دارد مورد تأكید و ترغیب اسلام واقع گشته است و دانشمندان مسلمان خویش را ملزم به تدوین و تبویب آن علم در مقام تئوری و نظری كرده‌اند. علم اخلاق از جمله علومی است كه همواره مورد توجه فرهیختگان مسلمان بوده‌است، كه به مقتضای زمان و نوع گرایش بدان پرداخته‌اند. نوشته حاضر، تحقیقی اجمالی بر علم اخلاق اسلامی است.
ضرورت علم اخلاق:
آدمی همواره با انبوهی از گزینه‌های رفتاری روبه روست كه تنها می‌تواند تعداد محدودی از آنها را برگزیند: چشم خود را به بعضی از دیدنی‌ها بدوزد، گوش به بعضی از شنیدنی‌ها فرا دهد و دست و یا سایر اندام‌های خود را برای انجام بعضی از كارها به كارگیرد. و با رشد یافتن قوای بدنی و فكری و عاطفی و درهم تنیدن روابط گوناگون اجتماعی و افزایش اندوخته‌های علمی و مهارتهای عملی، دایره گزینه‌ها به صورتی گسترش می‌یابد كه در هر لحظه هزاران كار امكان انجام می‌یابد و گزینش دشوار و دشوارتر می‌گردد.[1]
از جمله عوامل مهم و اساسی برای ترجیح و تعیین گزینه‌ها، عامل عقلانی آگاهانه است كه عهده‌دار آن علم اخلاق می‌باشد. و بی شك نظام اخلاق اسلامی كه در تعالیم و حیاتی پیامبر اكرم (ص) تبلور یافته و در منابع اصیل اسلامی تجلی كرده، تنها عامل هویت بخش و سعادت آفرین انسان است كه با مراجعه به قرآن و سنت می‌توان از آنها به خوبی بهره‌مند شد. بدین ترتیب یكی از ضروری‌ترین علم‌ها برای انسان، علم اخلاق است، كه در تمام اوراق كتاب زندگی اثر دارد.
علوم اسلامی :
قابل توجه است كه علوم اسلامی را چند گونه می‌توان تعریف كرد و بنا به هر تعریف، موضوع متفاوت خواهدبود براین اساس مقصود ما از علوم اسلامی در این نوشتار علومی است كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول وفروع اسلام است و یا چیزهایی است كه مسائلش توسط قرآن و سنت اثبات می‌گردد و در حوزه‌های فرهنگی اسلامی رشد یافته‌است و جزء تعلیمات اسلامی نیز قرار گرفته‌است.
دانشمندان مسلمان همانند شهید مطهری، مجموع تعلیمات اسلامی را به سه بخش تقسیم نموده‌اند:
بخش عقاید: یعنی مسایل و معارفی همانند توحید، نبوت و معاد كه باید آنها را شناخت و به آنها معتقد بود و ایمان آورد. علمی كه متصدی این بخش است علم كلام می‌باشد.
بخش اخلاق: یعنی مسایل و دستورهایی كه در باره « چگونه بودن» انسان از نظر صفات روحی و خصلت‌های معنوی همانند: عدالت، شجاعت، عفت، حكمت می باشد. علم عهده‌دار این بخش علم اخلاق است.
بخش احكام: مسایل مربوط به كار و عمل، كه چه كارهایی و چگونه باید انجام داد. و این قسمت در حیطه علم فقه قرار دارد.[2]
علم اخلاق:
خلق در لغت به معنی صفت پایدار و راسخ یعنی ملكه است و اخلاق به مجموعه این گونه صفات اطلاق می شود. بنابراین هر گاه صفتی برای شخصی به صورت پایدار در آمد و در او رسوخ نموده‌باشد، به صورتی كه كارهای متناسب با آنرا بدون تأمل زیاد و سهولت انجام دهد گویند آن صفت برای او ملكه و خلق است و این ممكن است در اثر تكرار عمل پیدا شود و یا ذاتی بوده و زمینه‌های فطری و ارثی داشته است.[3]
اما علم اخلاق : علمی است كه از ملكات انسانی كه مربوط به قوای نباتی و حیوانی و انسانی اوست صحبت می‌كند، و او را به فضایل و رذایل اخلاقی آشنا می‌سازد تا بتواند صفات فاضله را كسب كرده و از رزایل پرهیز نماید.[4]
و یا اینكه علم اخلاق، علمی است كه از انواع صفات خوب و بد، صفاتی كه ارتباط با افعال اختیاری انسان دارد، و از كیفیت اكتساب این صفات و یا دور كردن صفات رذیله بحث می‌كند.[5]
پیشینه علم اخلاق:
علم اخلاق سابقه دیرینه‌ای دارد كه تا زمان ارسطو و بلكه پیش‌تر از آن، به عقب بر می‌گردد. حكما و علمای مسلمان، با قبول نظام اصلی این علم ، آثار متعددی درباره آن نگاشتند و اولین نفر از فلاسفه مسلمان كه به تنظیم و تدوین یك نظام اخلاقی استوار، همت گماشته ابو علی احمدبن‌محمدبن‌مسكویه است كه اثر خود را در اخلاق « تهذیب‌الاخلاق و تطهیرالأعراق» نام گذارده‌است. پس از او می‌توان از غزالی نام بردكه آثار متعددی در اخلاق ، تألیف نمود. كه برجسته‌ترین آنها، به نام احیاءعلوم‌الدین می‌باشد.اثر مهم دیگر پس از كتاب غزالی، از آن خواجه نصیرالدین طوسی با عنوان « اخلاق ناصری» می‌باشد و بعداز آن «جامع‌السادات، ملا مهدی‌نراقی و « معراج السعاده» ملا احمد نراقی از جمله آثار متأخر در این باب می‌باشند.[6] و در دوران معاصر نیز حكیمان و فیلسوفان مسلمان كتاب‌های متعددی در این زمنه به نگارش در آورده و به مسأله اخلاق، توجه خاصی داشته و مربیان اخلاقی همانند دوران ‌های قبل، جویندگان تهذیب نفس را راهنمایی می‌كنند.
علم اخلاق از نظر اسلام، یكی از مهم‌ترین و شریف ترین علوم است چرا كه از هدف‌های اصلی بعثت انبیاء و مخصوصاً پیامبر اكرم صلی الله علیه‌وآله‌وسلم تهذیب اخلاق و تزكیه نفوس بوده‌است«یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمه،پیامبری كه آنها را تزكیه می‌كند و به آنها كتاب و حكمت می‌آموزد«.[7]
و در روایت از پیامبر خدا (ص) نقل شده كه فرموده‌اند: «بعثت‌لاتمم مكارم‌الاخلاق، من از طرف خداوند برانگیخته شدم كه مكارم اخلاق را تكمیل كنم»[8] از همین روی ما براین باوریم كه نظام اخلاقی اسلام دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی است كه موجب برتری آن بر سایر نظامها و مكاتب اخلاقی است.
ویژگیهای نظام اخلاقی اسلام:
1ـ فراگیری و شمول: بدین معنی كه انواع مختلف افعال انسان، مانند افعال خاص هر فرد ، در ارتباط با خانواده و یا با كردهها و جوامع مختلف انسانی و افعال فرد در ارتباط با خدای متعال ارزش گذاری می‌شوند، یعنی انسان در انواع فعالیت‌ها و ارتباط‌های خود قادر به كسب ارزشهای اخلاقی است.
2ـ هماهنگی و انسجام درونی: در نظام اخلاقی اسلام با در نظر گرفتن مراتب وجودی انسان و كمالات و لذایذ و خرامت‌های هر مرتبه، مصداق كمال و لذت مطلوب نهایی انسان تعیین شده و همه اعمالی كه در این جهت واحد هستند هماهنگ گردیده براساس آن ارزیابی شده‌اند.
3ـ قابلیت تبیین عقلانی : در این نظام، قوانین اخلاقی صرفاً مبتنی بر احساسات، عواطف و احكام صادره از سوی فرد و اجتماع نبوده، انشایی محض نیستندبلكه با اتكاء به جهان بینی اسلامی منبا و پشتوانه واقعی دارند و لذا قابل تبیین و استدلال می‌باشند.
4ـ توجه به تمام نیازها وابعاد انسان: نظام اخلاقی اسلام با محور قراردادن خدا، بین همه ابعاد و نیازهای اصیل انسانی جمع نموده، دست‌یابی به همه آنها را با هم ممكن ساخته است.
5ـ توجه به حسن فاعلی و فعلی: در نظام اخلاق ، علاوه بر خود عمل و نتایج آن، به نیت كه نقش جهت دهنده به عمل را دارد، توجه شده‌است به گونه‌ای كه نیت، روح و منشأ اساسی ارزش اخلاقی عمل به حساب می‌آید.
6ـ مراتب داشتن ارزش‌ها: در این نظام، ارزشها دارای مراتب و درجات مختلفی‌اندكه نسبت به میزان خلوص نیت و آثار آن متفاوت است و بدین جهت دسترسی به بعضی از مراحل آن برای عموم انسان‌ها به آسانی میسر است.[9]

معناشناسي و جايگاه اخلاق كاربردي

۱- جايگاه علم واقسام آن

2- جايگاه علم وگستره آن

3- معناشناسي اخلاق وعلم اخلاق

                                               اخلاق توصيفي             

4- انواع پژوهشهاي اخلاقي         اخلاق هنجاري

                                              فرا اخلاق

                                             اخلاق كاربردي 

5- اهميت وجايگاه اخلاق كاربردي

6- تاريخچه اخلاق كاربرد

  1-جايگاه علم واقسام آن

علم به معاني قطع ويقين،مطلق دانستن دربرابرجهل ونيزدانستن قواعد وكلياتي كه برمصاديق تطبيق كند، آمده است.

                      

                                       علم مطبوع وعلم مسموع

انواع علم                      علم ابدان وعلم اديان

                                       علم غيب وشهود  و......

 

علم رامي توان ازنظرسودوزيان نيزتقسيم نمود:

                    علم مضر : برخي ازعلوم نه تنها نافع نيستندبلكه نكوهيده ومضر   نيزهستند. مانندعلم جادوگري،شعبده بازي وطلسم 

 

                    علم غيرنافع : چنانكه ازبعضي ازروايات استفاده مي شود از بعضي ازعلوم تعبيربه علوم غيرنافع شده است. مانندعلم انساب

 

 

                         علم سودمند :يعني علومي كه مي توانددرزندگي دنيوي واخروي انسان ها نقش مهمي ايفانمايد.

 

2-جايگاه علم وگستره آن

علم به اندازه اي موردتوجه دراديان مختلف بويژه اسلام مي باشد كه هرنوع محدوديتي راپذيرا نيست.

علم ازنظر زمان،مكان،موضوع،جنسيت واستاد محدوديتي ندارد.

 

اين نكته نيز بايد موردتوجه قرار گيرد كه باتوجه به گستره علم اين  امكان وجود نداردتاهرفردي درموضوعات مختلف صاحب نظرشود، ازاين روبايد علاقه وتوان فرد وامكانات جامعه درنظر گرفته شده وسپس دربهره وري از دانش يا دانش هاي موردعلاقه ودرحدوسع تصميم گيري نموده واستفاده نمايد.

•       3- معناشناسي اخلاق و علم اخلاق

  واژة اخلاق در لغت به معناي «سرشت و سجيه» به كار مي رود؛ اعم از سجاياي نيكو و پسنديده، مانندراستگويي وپاكدامني ،

يا سجاياي زشت و ناپسنديده، مانند دروغ گويي

 

رايج ترين معناي اصطلاحي «اخلاق» در ميان دانشمندان اسلامي عبارت است از

« صفات و ويژگي هاي پايدار در نفس كه موجب مي شوند كارهايي متناسب با آن صفات، به طور خودجوش و بدون نياز به تفكر و تامل، از انسان صادر شود»

یکی از مهمترین رسالت های پیامبران نیز پرورش اخلاقی مردمان و تزکیه و تهذیب جان های آنان بوده است.

به هر حال ، در تعريف علم اخلاق مي توان گفت علم اخلاق

علمي است كه ضمن معرفي و شناساندن انواع خوبي ها و بديها، راه هاي كسب خوبي ها و رفع و دفع بدي ها را به ما تعليم مي دهد.

•               4- انواع پژوهشهاي اخلاقي

1- اخلاق توصيفي:
به توصيف ومعرفي اخلاقيات افراد،گروهها وجوامع مختلف مي پردازد.
2- اخلاق هنجاري:
به بررسي افعال اختياري انسان ازحيث خوبي يابدي وبايستگي ونبايستگي مي پردازد.
3- فرا اخلاق:
به بررسي تحليلي وفلسفي درباره مفاهيم واحكام اخلاقي مي پردازد.
 4- اخلاق كاربردي
 اخلاق كاربردي زيرمجموعه اخلاق هنجاري است.
اخلاق كاربردي درحقيقت درصدد آن است كه كاربردواِعمال منظم ومنطقي نظريه اخلاقي رادرحوزه مسائل اخلاقي خاصي نشان دهد.

مباحثي ماننداخلاق دانشجويي،اخلاق پژوهش،اخلاق نقد،اخلاق گفتگو،اخلاق محيط زيست ، اخلاق سياست ، اخلاق جنسي ، اخلاق ازدواج واخلاق معيشت رامي توان ازمباحث مربوط به اخلاق كاربردي به شمارآورد.

 

1-اهميت و جايگاه اخلاق كاربردي:

امام كاظم (ع) مي فرمايد:
اَلزَمُ العلمِ لك ما دَلَّك علي صَلاحِ قَلبِك و اَظهَرَلك فسادُهُ: لازم ترين دانش براي تو، دانشي است كه تو را به صلاح قلبت راهنمايي كند و فساد آن را برايت آشكار سازد

 

مشكل عمده بسياري ازافراد اين است كه اولاً ، راه انجام وظايف اخلاقي ونحوه اعمال احكام اخلاقي رابه درستي نمي توانند تشخيص دهند. ثانياً ، در بزنگاه ها نمي توانند تصميم درستي اتخاذ نمايند.

2- تاريخچه اخلاق كاربردي

 

مقدمه
اخلاق پزشکی( Medical Ethics) یکی از شاخه‏های اخلاق حرفه‏ای است که سعی دارد اخلاقیات را به صورت کاربردی در حیطه عمل پزشکان و کادر پزشکی و نیز در حوزه تصمیم‏گیری‏های اخلاقی در طب وارد نماید. بر اساس مطالب بیان شده، دیگر اخلاق پزشکی صرف بیان صفات اخلاقی پسندیده برای پزشکان، یا نحوه برخورد پزشک با بیمار، و یا صرفاً تدوین قوانین حرفه‏ای در باب آداب معاشرت طبیب، و یا بیان قواعد مذهبی به تنهایی، نمی‏باشد بلکه اخلاق پزشکی فعالیتی تحلیلی است که طی آن افکار، عقاید، تعهدات، روش رفتار، احساسات، استدلالات و بحث‏های مختلف در حیطه تصمیم‏گیری‏های اخلاق پزشکی به صورت دقیق و انتقادی بررسی می‏شود و در موارد لازم دستورالعمل‏هایی صادر می‏گردد. تصمیمات اخلاق پزشکی در حیطه عملکرد طبی، بدیهیات و ارزش‏ها، خوب یا بد، صحیح یا نادرست، و باید و نبایدها را مشخص می‏سازند. به بیانی دیگر: اخلاق پزشکی مقوله‏ای کاربردی است که راهکارهای سازمان یافته را برای کمک به پزشک در تبیین، تحلیل و حل مباحث اخلاقی در طب بالینی فراهم می‏نماید .پیوستگی اخلاق و علم در حوزه‏های مختلف دانش، همواره به عنوان یک اصل مهم و مسلم برای ارتقای مادی و معنوی بشر مطرح بوده است. در قلمرو علوم تجربی، خصوصاً علم طب نیز، از دیرباز اخلاق، جزئی لاینفک محسوب می‏شده است و عالمان طب در کنار پرداختن به مسائل پزشکی و توصیه‏های دارویی، توصیه‏های اخلاقی نیز داشته‏اند. با توجه به جایگاه علم طبابت که به شرافت وجود و اهمیت حفظ نفس انسانی مرتبط می‏باشد، و با در نظر گرفتن کاربرد وسیع طب در سلامت انسان‏ها، تحقیقات فراوان و موضوعات مستحدثه جدید در این حیطه، و همچنین سابقه تخلفات فراوان از چارچوب‏های انسانی و اسلامی در تاریخ طب، اخلاق در حوزه پزشکی از اهمیت دو چندانی برخوردار می‏باشد. نیاز وافر جوامع به مقوله اخلاق، در اکثر جوامع خصوصاً طی دهه‏های اخیر، رویکردی دوباره را در پی داشته است و اخلاق پزشکی سنتی را به اخلاق پزشکی نوین معاصر متحول نموده است.
فلسفه اخلاق پزشکی، قسمتی اساسی از اخلاق پزشکی است که کوشش می‏کند در سایه تحلیل‏های فلسفی، درست و نادرست را در حیطه عمل در موضوعات مختلف و مراقبت‏های بهداشتی شرح دهد. تصمیم‏گیری‏های عملی در حیطه اخلاق پزشکی نوعاً نیازمند درک روشن از مباحث فلسفی مربوط می‏باشد. بنابراین، تبیین دقیق اصول و مبانی تعیین حسن و قبح در حیطه اخلاق پزشکی یک ضرورت است. برای کاربردی و مفید بودن بحث اخلاقی باید از معیارهای فهم، عمل و تصمیم‏گیری مناسبی استفاده شود، به نحوی که انسان‏های معتقد به اخلاقیات، آن‏را تصدیق نمایند. در کشورهای غربی، چهار اصل کلیدی برای راهنمایی در تصمیم‏گیری‏های اخلاقی در حال حاضر مطرح و مورد استفاده می‏باشد که عبارتند از: اختیار فردی یا اتونومی، سودمندی، عدم زیانباری و عدالت .
این نظریه از متعارف‏ترین فرضیه‏ها در اخلاق پزشکی است که برای حل مسائل و مشکلات اخلاقی به کار می‏رود اما از آنجا که اسلام در هریک از چهار اصل ذکر شده، نظریات جامع و گاه متفاوتی با فرهنگ غربی دارد، تعیین چارچوبی مشخص برای تصمیم‏گیری‏های اخلاقی در طب برای پزشکان مسلمان ضرورت ویژه‏ای می‏یابد. این امر، وظیفه خطیر فلاسفه و اخلاقیون شیعه و فقهای مذهبی به همراه دانشمندان علوم پزشکی است که مباحث و موضوعات مختلف طرح شده را مورد بررسی قرار داده و چارچوبی جامع، قابل قبول و مشترک در جوامع اسلامی طرح‏ریزی نمایند . علم پزشکی از سابقه ای کهن برخوردار است و این تقدس به همان اندازه قدمت دارد. در گذشته های دور همه دانشمندان بزرگ ایرانی و غربی دستی در علم طبابت هم داشته اند که از این میان میتوان به بقراط، جالینوس، سقراط، رازی، ابن سینا، و حتی شاعرانی مثل نظامی عروضی سمرقندی اشاره کرد. اخلاق پزشکی به واسطه گستردگی دانش و طولانی بودن از تاریخ کهنی با سابقه بیش از ۲۵۰۰ سال برخوردار است. همراه با رشد و شکوفایی بیشتر علم پزشکی، اخلاق پزشکی هم تغییراتی کرده و هر روز به مدد نظرات بزرگان طب و فلسفه کاملتر شده است.
طب واخلاق پزشکی در بین ایرانیان از قدمتی طولانی برخوردار است. سابقه پزشکی در ایران طبق برخی منابع مربوط به دوران قبل از بقراط می باشد که از اخلاق پزشکی پارسیان درآن دوران با اصطلاح "مدرن" یاد گردیده است.
یافته ها
در قرون قبل از میلاد مسیح (ع) فرهنگ یونانی و رومی که تحت تاثیر فرهنگ ایرانیان و تمدن شرق بود در غرب گسترش داشت. در آن دوران به دلیل عدم گستردگی علوم زمان، پزشکان معمولا فلسفه را نیز فرا می گرفتند. لذا تاریخچه اخلاق پزشکی با تاریخچه فلسفه در قرون قبل پیوند خورده است. اما اخلاق پزشکی بیش از همه با اندیشه ها و تفکرات فلاسفه بزرگی چون سقراط(۳۹۹ - ۴۷۰ ق.م) افلاطون )۳۴۷ - ۴۲۷ ق.م) و ارسطو)۳۲۲ -۳۴۸ ق.م( در قرون چهارم و پنجم قبل از میلاد پیوند نزدیکی داشته است.این متفکران یونانی علم اخلاق را در کنار علم پزشکی فرا گرفته بودند و آن را به عنوان "هنر زیستن" و "مراقبت و مواظبت از نفس" توصیف می نمودند. کلیات فلسفه اخلاقی سقراط، افلاطون و ارسطو در مباحث فلسفه اخلاق بیان گردیده است. در همان دوران، بقراط )۴۵۰ - ۳۸۰ ق.م( که او را پدر علم طب نیز نامیده اند. سوگند نامه معروف خود را تنظیم نمود. بقراط اولین کسی بود که مبانی اخلاقی را در قابل قسم نامه با طبابت در آمیخت ، و به عبارتی، بزرگترین سهم بقراط در زمینه پزشکی، اعتقاد او به اصول اخلاقی بود که سوگند نامه معروفش تبلور آن است.
سوگند نامه بقراط قدیمی ترین قوانین اخلاق پزشکی را در متن خود دارد و هنوز هم در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان تعهد نامه پزشکان هنگام اتمام دوره تحصیل قرائت می شود. البته قبل از بقراط نیز برخی مقررات وجود داشته از جمله قوانین حمورابی که در آن به مجازات پزشکان خطا کار اشاره شده است. اما جنبه های اخلاقی را مطرح ننموده است. سوگند نامه بقراط در حقیقت به منزله یک تعهد نامه اخلاقی برای قبول و به کار بستن اصول اخلاقی حرفه پزشکی است.
اما پس از آن دوران، با پدید آمدن نظریات مختلف در حیطه فلسفه اخلاق، حوزه اخلاق پزشکی نیز تحت تأثیراتی قرار گرفت. عمده‏ترین مکاتب فلسفی اثرگذار در این حیطه، مکتب کانتی(وظیفه‏مدار )، مکتب اخلاقی نفع‏مدار ، و مکتب اخلاق فضیلت‏مدار بوده‏اند ادیان و آموزه‏های مذهبی نیز در شکل‏گیری اخلاق پزشکی در جوامع نقش بی‏بدیلی داشته‏اند. اسلام و علمای اسلامی، خصوصاً در دوران شکوفایی علوم در تمدن اسلامی، توجه ویژه‏ای به اخلاق در طب داشته‏اند و این امر در رساله‏ها و کتب اندیشمندان آن عصر به خوبی هویدا است. یکی از دست نوشته‏های بسیار ارزشمند آن دوران، پندنامه پزشکی اهوازی متعلق به علی‏بن مجوسی اهوازی)۳۱۸ـ۳۸۴ هـ. ق( است که از سوگندنامه بقراط بسیار کامل‏تر است.
پس از میلاد مسیح )ع( برخی اخلاقیون مسیحی از جمله آکونیاس، در قرون سوم و چهارم پس از میلاد، فلسفه اخلاق دینی را در مقابل حکمت رواقی که فلسفه ای مادی گرایان(قرون سوم ق.م تا قرن سوم ب.م) بود بیان و تدوین نمودند. اخلاق فلسفی مبتنی بر مسیحیت در جهان غرب تا اوایل عصر جدید فرهنگ مغرب زمین را تحت سیطره داشت. قرون ۱۷ و ۱۸ بعد از میلاد تقریبا دوران گذر از قرون وسطی به عصر جدید پیشرفت های علمی بشر در جهان غرب محسوب می شود. در این دوران هیوم (۱۷۱۱ -۱۷۷۶(، کانت )۱۷۲۴ – ۱۸۰۴( بنتام )۱۷۴۸ – ۱۸۳۲( مهم ترین نظریات تاثیر گذار بر اخلاق پزشکی را در غرب ارائه نمودند. سپس، میل)۱۸۰۶ – ۱۸۷۳( و مور )۱۸۷۳ – ۱۹۵۸( در دهه های بعد به بیان دیدگاههای فلسفی خود در حیطه اخلاق پرداختتند که در موضوع اخلاق پزشکی نیز تاثیراتی داشته است. اما قرن نوزدهم و سپس قرن بیستم همزمان بود با علمی شدن طب که تغییر و تحولات عمیقی را در اخلاق پزشکی در پی داشته است. در این دوران گسترش دانش طب، ایجاد تکنولوژی های نوین و پیدایش موضوعات اخلاقی جدید باعث ایجاد تحولاتی ضروری در اخلاق پزشکی سنتی گردید.
لذا اخلاق پزشکی سنتی پایه گذار اخلاق پزشکی کاربردی نوین گردیده است و اخلاق پزشکی نوین با رسالت پرداختن به موضوعات و مباحث مطرح در جهان پزشکی و تلاش برای ارائه راهکارهای اخلاقی در مواقع لازم شکل گرفته ودر حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان، اخلاق پزشکی نوین به‏صورت علمی و عملی با شیوه‏های جدید مبتنی بر حل مسئله وباتکیه براخلاق پزشکی سنتی مطرح و به درجات متفاوت فعال می‏باشد. طی چند دهه اخیر، مباحث عمیق اخلاقی در حوزه اخلاق پزشکی مطرح شده است که توجهات زیادی را در جوامع مختلف به خود جلب نموده است. وسعت‏یافتن دانش بشری، ارتقای فناوری‏ها، افزایش توانمندی‏های انسانی در تشخیص و معالجه بیماری‏ها، و تعدد راه‏های انتخابی برای پزشکان و بیماران، سوءالات روزافزونی را مطرح نموده است . این مسائل عمدتاً دستاوردهای جدید در حوزه علوم پزشکی و عناوین عمده‏ترین موضوعاتی هستند که برای عالمان اخلاق و پزشکان جوامع دغدغه آفرین بوده است. عناوینی چون:
- ارتباطات حرفه‏ای در طب - جایگاه جسم انسانی -انسان قبل از تولد؛- ا نسان نابالغ -پیوند اعضا و بافت‏ها -خاتمه حیات انسانی -زیست فناوری و اخلاق پزشکی - شیوه‏های جدید القای بارداری - پژوهش‏های پزشکی. در برخی کشورهای غربی و اروپایی طی سه دهه اخیر کمیته های بالینی اخلاق پزشکی (CECS) با سیر رو به رشدی تشکیل شده و به فعالیت پرداخته اند. این کمیته ها به طور موثر و مطلوبی بر الگوی مراقبت ها تاثیر گذار هستند و عملکرد آنها شامل شکل دهی سیاست بیمارستان در موضوعات و مسائل اخلاقی - قانونی نظارت بر مشاوره های فردی در موارد بالینی خاص و مشکل و سازماندهی تعلیم وتربیت متخصصین امر اخلاق پزشکی می باشد.
از قدیمی ترین روزگاران امر طبابت در ایران با دیانت توام بوده است. طب باستانی ایرانی با آیین زرتشت و تعلیمات اوستا پیوند جدایی ناپذیری داشته است. به طور کلی پزشکان از طبقه روحانیون که عالی ترین طبقه از طبقات چهارگانه )روحانیون-سربازان - کشاورزان و صنعتگران( بودند انتخاب می شدند.
این طبقه رشته الهیات و طب را همزمان تحصیل می نمودند و بعد از اتمام مقدمات آن یکی از این دو رشته را انتخاب کرده و ادامه می دادند. موبدان زرتشتی بر حسن انجام اخلاق پزشکی که بخشی از امور دینی محسوب می شد نظارت می کردند و رئیس پزشکان نیز فن طبابت را تحت مراقبت و کنترل داشت و در کمک به بینوایان امر می کرد. در بخش "وندادید" اوستا گفتارهایی در بابت ویژگیهای پزشکان آمده است. شرایط طبیب این بوده که اولا کتب زیادی مطالعه کرده و در فن خود تجربه کافی داشته باشد.
ثانیا با صبر و حوصله به سخنان بیمار گوش فرا دهد و بیمار را با وجدانی بیدار معالجه کند و ثالثا از خدا بترسد. در آئین زرتشت مهارت در درمان بیماران تنها معیار یک پزشک شایسته نبود بلکه شخصیت اخلاقی و دارا بودن وجدان در رتبه ای اولی تر قرار داشته است. زرتشتیان نسبت به اعمال خلاف چون سقط جنین، بارداری غیر مشروع و خطاهای پزشکی تعصب و حساسیت خاصی داشتند.
در عهد ساسانی اصول طب ایران کاملا زرتشتی و مبتنی بر روایات اوستایی بود اما نفوذ طبابت یونانی نیز در آن مشهود می باشد. صفات یک طبیب شایسته درعصر ساسانی این بود که دانا بوده و نسبت به اعضا بدن و داروها شناخت کامل داشته باشد دنیا پرست نباشد و امراض را دقیق معاینه و معالجه نماید.
"کلیله و دمنه" که در زمان ساسانیان به وسیله برزویه طبیب به فارسی میانه ترجمه شده است در باب نخست خود برخی از صفات طبیب خوب را بر می شمرد از جمله چنین بیان می کند: "فاضل تر اطبا آن است که به معالجت از جهت ذخیره آخرت مواظبت نماید. به صواب آن لایق تر که بر معالجت مواظبت نمایی و بدان التفات نکنی که مردمان قدر طبیب ندانند

نتیجه‏گیری
اخلاق پزشکی صرف بیان صفات اخلاقی پسندیده برای پزشکان، یا نحوه برخورد پزشک با بیمار، و یا صرفاً تدوین قوانین حرفه‏ای در باب آداب معاشرت طبیب، و یا بیان قواعد مذهبی به تنهایی، نمی‏باشد بلکه اخلاق پزشکی فعالیتی تحلیلی است که طی آن افکار، عقاید، تعهدات، روش رفتار، احساسات، استدلالات و بحث‏های مختلف در حیطه تصمیم‏گیری‏های اخلاق پزشکی به صورت دقیق و انتقادی بررسی می‏شود
پیشرفت دانش و ارتقای فناوری‏ها در بخش‏های تشخیص، درمان و پیشگیری بیماری‏ها، طب قدیم را دچار چنان تحول عمیقی ساخته است که پزشکان جدید بدون اتکا به روش‏ها و ابزار نوین قادر به ادامه حیات خویش نخواهند بود. پزشکی نوین مسلماً نیازمند اخلاق پزشکی نوین است. موضوعات فراوانی در این حیطه مطرح می‏باشند که به عمده‏ترین آنها اشاره گردید. آنچه در انتهای بحث در خصوص فلسفه اخلاق پزشکی و ضرورت توجه ویژه به آن بیان شد، در حقیقت یک نیاز بنیادین و فوری است. با توجه به تفاوت‏های فلسفه و اخلاق اسلامی با فلسفه و اخلاق غربی، پایه‏گذاری اصولی یک نظام اخلاق پزشکی مبتنی بر چارچوب‏های اسلامی جهت جلوگیری از نفوذ فرهنگ غرب در کشورهای اسلامی یک ضرورت اساسی است

منابع
1- یدالله فرهادی، یدالله، موسوی علی رضا، موازین اخلاق در پژوهشهای علوم پزشکی
2- لاریجانی، باقر، پزشک و ملاحظات اخلاقی
3-پایگاه اطلاع رسانی "مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی
4-مجله ‏پژوهش و حوزه، شماره ۱۸و ۱۷
5- سایت آفتاب www.aftab.ir
6-سایت تبیان www.tebyan.ir